مبدل حرارتی پوسته و لوله
Shell and tube heat exchanger
- مبدل حرارتی پوسته و لوله (Shell and tube heat exchanger) نوعی مبدل حرارتی است که کاربرد وسیعی در صنایع شیمیایی مانند واحدهای تقطیر نفت خام دارد . همانطور که از نام آن پیداست این مبدل از یک مخزن استوانهای شکل بزرگ (پوسته) در فشار بالا و تعدادی لوله در داخل آن تشکیل شده است. مایع در داخل لولهها حرکت میکند و بخار داغ بر روی لولهها و درون پوسته جریان دارد. به علت تعداد زیاد این لولهها و سطح تماس بالایی که ایجاد میکند، حرارت بخار به مایع داخل لوله منتقل شده و مایع را به جوش میآورد.
- در مبدلهای حرارتی معمولاً دو سیال بدون تماس جرمی با یکدیگر تبادل حرارت میکنند. سیال سرد تر در تماس با سیال گرم انرژی حرارتی گرفته و دمای آن بالا میرود و در عوض سیال گرم تر با از دست دادن حرارت، سرد میشود. این تبادل بر اساس اصول ابتدایی انتقال حرارت یعنی رسانش گرمایی و همرفت قابل توصیف است. در مبدلها در حالت ایدهآل و بدون در نظر گرفتن پرت انرژی، مقدار گرمایی که سیال گرم از دست میدهد و مقدار گرمایی که سیال سرد میگیرد برابر بوده و طبق رابطه بنیادی زیر برای هر سیال قابل محاسبه است. که در حالت ایدهآل مقدار گرمای از دست داده سیال گرم و گرمای به دست آمده برای سیال سرد با هم برابر است .
مبدلهای جریان موازی و متقابل
- در مبدلها به طور کلی ممکن است مسیر حرکت سیالهای سرد و گرم نسبت به هم دو وضعیت داشته باشند. در حالت اول ممکن است دو سیال از یک ناحیه از مبدل وارد شده و به طور هم مسیر با هم در طول مبدل، تبادل حرارت کنند و از ناحیه دیگر به طور همزمان خارج شوند. این نوع مبدل به مبدل با جریانهای موازی معروف است. در نقطه مقابل مبدلهای با جریان متقابل قرار دارند که در آن سیال سرد و گرم از دو نقطه مقابل هم وارد میشوند به طوری که در محل خروج سیال سرد، سیال گرم وارد و در نقطه خروج سیال گرم، سیال سرد وارد میشود.
دستهبندی در بین انواع مبدلها
- مبدلهای حرارتی بر اساس شکل، کابرد، محل نصب و بسیاری پارامترهای دیگر طراحی میشوند. در نتیجه میتوان آنها را بر اساس این ویژگیها در دستهبندیهای مختلف قرار داد. در مبدل های پوسته و لوله، تعداد یک یا دسته ای از لوله های فلزی (تیوب) در داخل یک لوله ی بزرگتر (شل یا پوسته) قرار می گیرند، تیوب ها یا از یک طرف پوسته و یا از دو سر آن توسط صفحه ای گرد و حفره دار جمع آوری می شوند که این صفحه در حقیقت عمل هدر یا جمع آوری سیال داخل تیوب ها را انجام میدهد که به آن تیوپ شیت نیز گفته میشود. اگر شکل تیوب بصورت U باشد هر دو سر تیوب ها در یک طرف پوسته قرار گرفته و از یک صفحه ی جمع کننده استفاده میشود و اگر مستقیم باشد از یک طرف پوسته ورودی و از انتهای آن خروجی در نظر گرفته می شود.در مبدل های پوسته و لوله، تعداد یک یا دسته ای از لوله های فلزی (تیوب) در داخل یک لوله ی بزرگتر (شل یا پوسته)قرار می گیرند، تیوب ها یا از یک طرف پوسته و یا از دو سر آن توسط صفحه ای گرد و حفره دار جمع آوری می شوند که این صفحه در حقیقت عمل هدر یا جمع آوری سیال داخل تیوب ها را انجام میدهد که به آن تیوپ شیت نیز گفته میشود. پوسته مبدل حرارتی در واقع لوله ای است با طول مشخص که تیوب ها در آنجا داده می شود و خود نیز داری ورودی و خروجی بوده که معمولاً به صورت عرضی روی آن قرار دارد. بدین ترتیب دو سیال قرار گرفته در داخل مجموعه اختلاطی با هم ندارند و صرفا از طریق دیواره تیوب های فلزی (مس ، آلومینیوم ، استیل ، تیتانیوم ، ...) تبادل حرارت میکنند. مبدل پوسته لوله به شکل های گوناگون در صنعت تولید می شود که کلی ترین آنها در 3 شکل U تیوب، تیوب مستقیم و اسپیرال قرار می گیرد. مبدل حرارتی مدل اسپیرال این تفاوت را دارد که تیوب های آن در داخل پوسته به شکل مارپیچی دور هم پیچیده شده و بدین ترتیب سطح تماس بیشتر و راندمان بالاتری نسبت به حالت معمول دارند.
اجزا مبدل حرارتی :
1-لولهها
- لولهها قسمت اصلی تبادل حرارت در مبدل است. سطح بیرونی آن در معرض سیال داخل پوسته قرار دارد و از داخل آن نیز سیال دیگری عبور میکند. این لولهها معمولاً از 1/4 تا 21/2 اینچ قطر دارند. در مبدلهای معمولی از لولههای با قطر 1 و 3/4 اینچ استفاده میشود. در مبدلهای فشرده نیز از لولههای با قطر 1/2 و 5/8 اینچ استفاده میشود. طول این لولهها از 16 تا 24 فوت متغیر است. جنس این لولهها اغلب از فولاد کم کربن ، فولاد ضد زنگ ، آلیاژهای مس ، نیکل ، آلومینیوم ، تیتانیوم ، برنج و دیگر فلزات است .هنگامی که ضریب انتقال حرارت برای سیال بیرون لوله نسبت به سیال داخل لوله کمتر باشد از لوله های با سطوح اضافه استفاده میشود . البته پره دار کردن لوله ها هزینه تمام شده محصول را نسبت به لوله های صاف بیشتر میکند .
2-پوسته
- پوسته که عمدتاً به شکل یک لوله بزرگ است، فضایی است که لولههای مبدل در آن قرار میگیرند و عمل انتقال حرارت در داخل آن صورت میگیرد. به عبارتی شکل بیرونی و قابل رویت مبدل را پوسته میگویند. بر اساس استاندارد تما (TEMA) پوستههای استاندارد از قطر 6 اینچ (150mm) تا 60 اینچ (1520mm)۶ را شامل میشود. به دلیل محدودیت در ساخت لولههای پیش ساخته، پوسته تا قطر 24اینچ (610mm) به وسیله لولههای استاندارد و قطر بیش تر از آن به وسیله شکلدهی به ورقهای استاندارد به شکا استوانه، ساخته میشوند. باید توجه داشت که ضخامت پوسته-به خصوص در مواردی که با گاز یا بخار تحت فشار درگیر است- از اهمیت بالایی برخوردار است. نسبت ضخامت، قطر و فشار داخلی به وسیله جداولی در کتب طراحی مبدلها ذکر میشود.
در جدول زیر انواع مبدلهای پوسته و لوله به تفکیک شکل بررسی شده است:
تصویر |
توضیحات |
|
نوع یو(U) شکل |
|
مثال |
|
مثال |
طرحی از یک مبدل جریان موازی و نمودار دما در مقابل طول مبدل برای آن (سمت چپ) و یک مبدل جریان متقابل و نمودار دما در مقابل طول برای آن (سمت راست)